Hộ kinh doanh (hộ khoán, hộ kê khai) hay doanh nghiệp – đâu là lựa chọn hợp lý?

Khi mới bắt tay vào hoạt động kinh doanh, nhiều cá nhân hoặc hộ gia đình thường băn khoăn không biết nên lựa chọn đăng ký hộ kinh doanh hay thành lập doanh nghiệp. Đây là một trong những quyết định quan trọng bởi mỗi hình thức sẽ có đặc điểm pháp lý, phương thức quản lý, cũng như cách tính thuế và chi phí tuân thủ khác nhau. Sự lựa chọn ban đầu không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến mức độ minh bạch của hoạt động kinh doanh, mà còn quyết định khả năng mở rộng quy mô, uy tín trong giao dịch và định hướng phát triển dài hạn.

1. Hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp khoán

Với hình thức này, cơ quan thuế sẽ ấn định doanh thu và mức thuế phải nộp hằng năm dựa trên nhiều căn cứ như: hồ sơ khai thuế của hộ kinh doanh, dữ liệu quản lý thuế hiện có, ý kiến tham vấn từ Hội đồng tư vấn thuế cấp xã, cũng như kết quả công khai lấy ý kiến từ chính quyền địa phương, tổ chức đoàn thể và cộng đồng.

Các khoản thuế chính hộ khoán phải nộp gồm thuế GTGT, thuế TNCN và lệ phí môn bài (theo bậc doanh thu). Ngoài ra, tùy ngành nghề cụ thể, có thể phát sinh thêm một số loại thuế khác như thuế bảo vệ môi trường, thuế tiêu thụ đặc biệt hay thuế tài nguyên. Hộ kinh doanh khi đăng ký ban đầu phải nộp tờ khai môn bài và hằng năm vẫn tiếp tục nộp lệ phí này, đồng thời phải thông báo với cơ quan thuế nếu có sự thay đổi về ngành nghề, doanh thu hoặc tạm ngừng/ngừng hoạt động.

Điểm thuận lợi của hộ khoán là không bắt buộc phải thực hiện đầy đủ chế độ kế toán, hóa đơn, chứng từ, phù hợp với những hộ kinh doanh nhỏ, có doanh thu ổn định, ít biến động. Tuy nhiên, cũng chính vì doanh thu được cơ quan thuế ấn định nên khó phản ánh đúng tình hình kinh doanh thực tế. Điều này có thể gây bất lợi khi hộ muốn hợp tác với doanh nghiệp lớn hoặc khi làm hồ sơ vay vốn ngân hàng. Nếu doanh thu thực tế thấp hơn mức khoán, hộ vẫn phải nộp đủ số thuế đã ấn định, trừ trường hợp chứng minh được và được cơ quan thuế chấp thuận điều chỉnh.

2. Hộ kinh doanh kê khai theo thực tế

Khác với hộ khoán, hộ kê khai phải tự ghi chép sổ sách, lập tờ khai và nộp báo cáo thuế định kỳ. Mức thuế được tính dựa trên doanh thu thực tế phát sinh trong kỳ, nhờ đó phản ánh sát hơn tình hình kinh doanh. Cách làm này giúp hộ kinh doanh hoạt động minh bạch hơn, dễ dàng cung cấp chứng từ khi hợp tác với đối tác hoặc khi tham gia các hoạt động tài chính như vay vốn.

Với hộ kê khai, thuế GTGT và thuế TNCN được tính theo tỷ lệ % trực tiếp trên doanh thu. Tuy nhiên, hộ không được trừ chi phí hợp lý khi tính thuế TNCN, cũng như không được khấu trừ thuế GTGT đầu vào. Vì vậy, trong trường hợp hộ có chi phí đầu vào lớn (ví dụ nhập hàng, nguyên vật liệu nhiều), tổng số thuế phải nộp có thể cao hơn so với lợi nhuận thực tế, làm tăng gánh nặng thuế.

3. Doanh nghiệp

Doanh nghiệp là một hình thức kinh doanh có tổ chức chặt chẽ, bao gồm nhiều loại hình khác nhau như công ty trách nhiệm hữu hạn (TNHH), công ty cổ phần, công ty hợp danh… Điểm nổi bật của doanh nghiệp là được Nhà nước công nhận tư cách pháp nhân. Điều này có nghĩa là doanh nghiệp có sự tách bạch rõ ràng giữa tài sản cá nhân của chủ sở hữu và tài sản của công ty. Chủ doanh nghiệp hoặc các thành viên góp vốn chỉ phải chịu trách nhiệm trong phạm vi phần vốn góp của mình, nhờ đó giảm thiểu rủi ro về tài sản cá nhân.

Một ưu thế quan trọng nữa của mô hình doanh nghiệp là có quyền xuất hóa đơn giá trị gia tăng (GTGT), được khấu trừ thuế đầu vào và dễ dàng tham gia vào các hợp đồng kinh tế lớn. Đồng thời, doanh nghiệp có khả năng huy động vốn linh hoạt hơn so với hộ kinh doanh, qua đó tạo điều kiện mở rộng quy mô hoạt động, phát triển bền vững và nâng cao uy tín trên thị trường. Đây cũng là lý do nhiều cá nhân, tổ chức lựa chọn hình thức doanh nghiệp khi có định hướng kinh doanh dài hạn.

Tuy nhiên, đi kèm với các lợi thế này là yêu cầu cao về nghĩa vụ tuân thủ pháp luật. Doanh nghiệp bắt buộc phải thực hiện đầy đủ chế độ kế toán, lập và nộp báo cáo tài chính theo quy định, kê khai và nộp nhiều loại thuế như thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN), thuế GTGT, thuế thu nhập cá nhân đối với người lao động cùng với một số loại thuế, phí khác tùy lĩnh vực hoạt động. Việc quản lý tài chính – kế toán đòi hỏi nguồn nhân lực có chuyên môn hoặc phải sử dụng dịch vụ kế toán bên ngoài, từ đó làm phát sinh chi phí vận hành.

Để dễ hình dung hơn, bảng dưới đây so sánh một số tiêu chí cơ bản giữa hộ kinh doanh (theo hình thức khoán và kê khai) với mô hình doanh nghiệp: